Không ít trường hợp thành viên trong gia đình qua đời nhưng không có di chúc để định đoạt tài sản của họ để lại. Vậy trong tình huống này thì di sản người này để lại sẽ được phân chia cho ai và phân chia như thế nào?

1. Thừa kế không có di chúc

Khoản 1 Điều 650 Bộ luật Dân sự 2015 có quy định như sau:

Điều 650. Những trường hợp thừa kế theo pháp luật

1. Thừa kế theo pháp luật được áp dụng trong trường hợp sau đây:

a) Không có di chúc;

[…]

Vậy nếu người chết không để lại di chúc thì chế định thừa kế theo pháp luật sẽ được áp dụng để giải quyết vấn đề chia tài sản thừa kế. Bao gồm những vấn đề chính như xác định người có quyền được hưởng thừa kế, phân chia di sản cùng quyền và nghĩa vụ mà người chết để lại.

2. Xác định người thừa kế theo pháp luật

Việc xác định hàng thừa kế sẽ giúp biết được những người nào trong gia đình được hưởng di sản từ người mất. Căn cứ theo quy định Điều 651 Bộ luật Dân sự 2015:

Điều 651. Người thừa kế theo pháp luật

1. Những người thừa kế theo pháp luật được quy định theo thứ tự sau đây:

a) Hàng thừa kế thứ nhất gồm: vợ, chồng, cha đẻ, mẹ đẻ, cha nuôi, mẹ nuôi, con đẻ, con nuôi của người chết;

b) Hàng thừa kế thứ hai gồm: ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại, anh ruột, chị ruột, em ruột của người chết; cháu ruột của người chết mà người chết là ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại;

c) Hàng thừa kế thứ ba gồm: cụ nội, cụ ngoại của người chết; bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột của người chết; cháu ruột của người chết mà người chết là bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột; chắt ruột của người chết mà người chết là cụ nội, cụ ngoại.

2. Những người thừa kế cùng hàng được hưởng phần di sản bằng nhau.

3. Những người ở hàng thừa kế sau chỉ được hưởng thừa kế, nếu không còn ai ở hàng thừa kế trước do đã chết, không có quyền hưởng di sản, bị truất quyền hưởng di sản hoặc từ chối nhận di sản.

  Thông thường người thừa kế của người mất là hàng thừa kế thứ nhất gồm vợ, chồng, cha đẻ, mẹ đẻ, cha nuôi, mẹ nuôi, con đẻ, con nuôi của người chết. Tức không có sự phân biệt con trong giá thú hay ngoài giá thú, con đẻ hay con nuôi.

Những người thừa kế chỉ được thuộc một hàng thừa kế, không thể gồm hai hoặc ba hàng thừa kế. Và người ở hàng thừa kế sau có quyền được hưởng thừa kế khi những người ở hàng thừa kế trước đã chết hết, không có quyền hưởng di sản, bị truất quyền hưởng di sản hoặc từ chối nhận di sản.

Về quy tắc phân chia tài sản thừa kế thì những người thừa kế cùng hàng sẽ được hưởng phần di sản bằng nhau, tức là di sản sẽ được chia đều cho các đồng thừa kế.

3. Phân chia di sản theo pháp luật

Về vấn đề này có quy định tại Điều 660 Bộ luật Dân sự 2015:

Điều 660. Phân chia di sản theo pháp luật

1. Khi phân chia di sản, nếu có người thừa kế cùng hàng đã thành thai nhưng chưa sinh ra thì phải dành lại một phần di sản bằng phần mà người thừa kế khác được hưởng để nếu người thừa kế đó còn sống khi sinh ra được hưởng; nếu chết trước khi sinh ra thì những người thừa kế khác được hưởng.

2. Những người thừa kế có quyền yêu cầu phân chia di sản bằng hiện vật; nếu không thể chia đều bằng hiện vật thì những người thừa kế có thể thỏa thuận về việc định giá hiện vật và thỏa thuận về người nhận hiện vật; nếu không thỏa thuận được thì hiện vật được bán để chia.

Như vậy trong trường hợp có người thừa kế đã thành thai trước thời điểm người để lại di sản chết nhưng chưa được sinh ra thì đứa trẻ này vẫn có quyền hưởng một phần di sản nếu trẻ còn sống khi sinh ra. Ngược lại nếu trẻ chết trước khi sinh ra thì những người thừa kế khác được hưởng.

Về cách phân chia di sản sẽ có những trường hợp như sau xảy ra:

- Phân chia bằng hiện vật, tức mỗi người thừa kế sẽ nhận được phần di sản mình được nhận bằng hiện vật. Ví dụ: Nếu di sản là đất đai thì mỗi người thừa kế được nhận một phần đất để sử dụng.

- Nếu không chia được bằng hiện vật thì các đồng thừa kế có thể thỏa thuận về việc định giá hiện vật nhằm làm cơ sở xác định giá trị phần di sản một người được hưởng. Sau đó các bên tiếp tục thỏa thuận về người được nhận hiện vật, và người không nhận hiện vật có thể nhận giá trị mỗi phần di sản bằng tiền do người nhận hiện vật thanh toán.

- Nếu cả hai trường hợp đều không thể thực hiện được thì di sản sẽ được bán để chia trực tiếp trên số tiền bán hiện vật cho các những người thừa kế.